Tatlin - Pomnik III Międzynarodówki, fotomontaż
Rewolucja przemysłowa XIX wieku spowodowała upadek tradycyjnie pojmowanego rzemiosła, w którym wytwarzane przedmioty były nie tylko użytkowe, ale posiadały też gwarantowaną przez cechy jakość oraz estetykę, do której dużą wagę przywiązywał każdy wytwórca. Powstawały przedmioty użytkowe, solidne i nierzadko piękne. Przemysłowa produkcja zmieniła priorytety - liczyła się szybkość i taniość produkcji - powstałe wtedy przedmioty były często tandetne i nieestetyczne.
Ruch Arts and Crafts
William Morris, projekt tkaniny, 1876; Carl Larsson - projekt wnętrza;
Pod koniec XIX wieku podejmowano próby przeciwdziałania upadkowi estetyki przedmiotów codziennego użytku. W 1888 roku Anglii William Morris z grupą prerafaelitów założył ruch Arts and Crafts propagujący powrót do rzemieślniczych sposobów wytwórczości i użyteczności z zachowaniem jakości i estetyki. Idea powstała pod wpływem myśli pisarza Johna Ruskina. W ramach ruchu artyści tworzyli meble, tkaniny, tapety, witraże i przedmioty codziennego użytku. Członkowie grupy założyli też własną szkołę kształcącą przyszłych artystów-rzemieślników. Jak pisze Lakshmi Bhaskaran w książce Design XX wieku: „Co istotne, [ruch Arts and Crafts] rozwijał także przekonanie, że dobra sztuka i dobre wzornictwo poprawiają jakość życia twórców i użytkowników”.
Wchutemas i rosyjski konstruktywizm
El Lissitzky - fotomontaż z projektami wieżowców mieszkalnych oraz kompozycja abstrakcyjna
Potrzeba przeciwstawienia się zalewowi przemysłowej tandety nie musiała jednak oznaczać przeciwstawiania się nieuniknionemu rozwojowi przemysłu. Poza całkowicie zafascynowanymi nowoczesnością futurystami wspomnieć należy artystów w porewolucyjnej Rosji: produktywistów i konstruktywistów oraz twórców abstrakcjonizmu. To w radzieckiej Rosji powstały szkoły kształcące artystów, których twórczość związana być miała z przemysłem i nową rzeczywistością. Należy tu wspomnieć o Inchuku - Instytucie Kultury Artystycznej (działali tu między innymi Kandinsky i Malewicz) - i Wchutemasie - Wyższym Zakładzie Artystyczno-Technicznym - na Wydziale Sztuk Pięknych Narkomprosu - Narodowego Komitetu do spraw Edukacji. Stanowiska profesorskie objęli tu m.in. El Lissitzky, Kandinsky, Malewicz, Rodczenko, Tatlin i Pevsner. Artyści (uznani za jednych z najważniejszych twórców sztuki XX wieku) ucząc sztuki i tworząc w nowym duchu wierzyli, że w ten sposób naprawdę uczestniczą w budowie lepszego świata.
Aleksander Rodczenko - plakat, fotografie, fotomontaż
Wchutemas pozwalał kształcić się studentom w siedmiu specjalizacjach (do wyboru): architekturze, formach przemysłowych (specjalizacji nazywanej: Studium obróbki metalu i drewna, kierowanej przez Rodczenkę), włókiennictwie, poligrafii, ceramice, malarstwie i rzeźbie - realizując program łączący sztukę, naukę i technikę.
El Lissitzky, Kandinsky, Malewicz, Pevsner, Gabo
El Lissitzky - Proun 93; Konstruktor, fotomontaż; Projekty ceramiki;
Oczywiście podstawy nowoczesnego podejścia do sztuki w moskiewskich uczelniach miały też swoje źródła w postaci wcześniejszej nieutylitarnej twórczości artystów nowoczesnych.
Kandinsky - kompozycje abstrakcyjne
Vassily Kandinsky w 1910 roku namalował w Niemczech swój pierwszy niefiguratywny obraz - Akwarelę abstrakcyjną. W tym też czasie pisał swoją pracę - O pierwiastku duchowym w sztuce - wydaną w 1912 roku. W porewolucyjnej Rosji zajmował stanowiska m.in. w Inchuku i Wchutemasie, a w 1921 roku założył Akademię Wiedzy o Sztuce. Po powrocie do Niemiec, od 1922 roku był profesorem w weimarskim Bauhausie. Pisał też dla wydawnictwa Bauhausu, np. Punkt i linia na płaszczyźnie w 1926 roku.
Kazimierz Malewicz - Czarny kwadrat na białym tle z 1913 r. oraz kompozycje suprematyczne
Kazimierz Malewicz w 1913 roku wystawił w Moskwie obraz Czarny kwadrat na białym tle. Kwadrat był pierwszym obiektem suprematycznym, po którym na następnych kompozycjach pojawiały się koło, krzyż i trójkąt. Tworzył formy proste, malowane czystymi barwami na białym tle. Kulminacją tej fazy twórczych poszukiwań był Biały kwadrat na białym tle - z 1919 roku. W 1926 roku wyjechał do Niemiec w celu przygotowania w Bauhausie wydania swojej książki Świat bezprzedmiotowy, będącej rozwinięciem manifestu suprematycznego z 1915 roku. W podobnym czasie i w ideowej bliskości z Malewiczem powstał ruch konstruktywistyczny (działalność Tatlina) i nieprzedmiotowy (Rodczenko).
Naum Gabo i Anton Pevsner - kompozycje przestrzenne
W 1920 roku Pevsner i Gabo ogłosili w Moskwie Manifest realistyczny. Po wyjeździe z Moskwy Pevsner tworzył w Berlinie (co ułatwiało kontakt z twórcami Bauhausu), Gabo zaś - w Paryżu. Głównie jednak działalność pracującego wówczas w Niemczech El Lissitzky’ego przyczyniła się do przeniknięcia do Niemiec w 1922 roku idei konstruktywistycznych i suprematycznych. W tym samym czasie, poprzez Theo van Doesburga, do Bauhausu docierały z Holandii myśli neoplastyczne Mondriana oraz działania twórców związanych z czasopismem "De Stijl" i stworzonej przez nich szkoły.
Piet Mondrian, Theo van Doesburg, Gerrit Thomas Rietweld
M.S.
Bibliografia
- Lakshmi Bhaskaran, Design XX wieku. Główne nurty i style we współczesnym designie, ABE Dom Wydawniczy, Warszawa 2006;
- Praca zbiorowa, Od Maneta do Pollocka. Słownik malarstwa nowoczesnego, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1973;
- Bożena Kowalska, Od impresjonizmu do konceptualizmu. Odkrycia sztuki, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1989;
- Elżbieta Grabska, Hanna Morawska (wybór i opracowanie), Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977;
- Przemysław Trzeciak, Przygody architektury XX wieku, Nasza Księgarnia 1974;
Źródło ilustracji: Wikimedia Commons
Zapraszamy do zwiedzania naszej strony i czytania artykułów:
- Misja Domu Praktyk Twórczych, czyli wyjaśnienie po co jesteśmy.
- Dom - Praktyka - Twórczość, czyli o nazwie naszego Domu
- Świetlica „Praktyki”, czyli ważne miejsce w Domu
- Świetlica, czyli słów kilka o miejscu zwanym świetlicą
- Dodatki do Świetlicy, czyli dodatkowo o miejscu zwanym świetlicą
- Artykuły, czyli miejsce, w którym pojawiają się nasze ważne i mniej ważne ale potrzebne teksty, na przykład na temat wzornictwa, Bauhausu i innych zjawisk w sztuce i kulturze.